NIK: Do barw i symboli państwowych większość Polaków ma szczególny stosunek. Emblemat Orła Białego, łopot biało-czerwonej, strofy hymnu narodowego - są w stanie wyzwolić w ludziach najwyższe emocje.
Ustawa o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej
W Polsce obowiązują stosowne regulacje prawne, a podstawowym aktem w tej dziedzinie jest znowelizowana w 2004 roku ustawa o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej. Czy zawiera ona precyzyjne wzorce polskich symboli państwowych? Czy reguluje w sposób kompletny zasady posługiwania się godłem, wywieszania flag i wykonywania "Mazurka Dąbrowskiego"? I wreszcie, czy zobowiązane do respektowania tych regulacji podmioty w szczególności organy administracji państwowej - wywiązują się należycie z tych obowiązków? By odpowiedzieć na te pytania, Prezes NIK zarządził przeprowadzenie kontroli "Używanie symboli państwowych przez organy administracji publicznej".
Ustawa określa wzór godła, barwy flagi oraz jej wymiary, zawiera też zapis nutowy Mazurka Dąbrowskiego. Godłem RP jest wizerunek orła białego ze złotą koroną na głowie zwróconej w prawo, z rozwiniętymi skrzydłami, z dziobem i szponami złotymi, umieszczonymi w czerwonym polu tarczy. Przepisy określają też wzory tablic z godłem do umieszczania na budynkach oraz wzorzec godła do eksponowania w pomieszczeniach wewnątrz nich. Kontrola wykazała, że mimo dość precyzyjnie określonych norm, w praktyce panuje w tym względzie wielka dowolność. Na budynkach rządowych znaleźć można metaloplastyczne wariacje na temat orła - bez tarczy herbowej, bądź też straszące "artystycznie" przetworzone ptaszydła. Postępowanie to jest jaskrawym naruszaniem przepisów ustawy. W okresie II Rzeczypospolitej takie praktyki byłyby nie do pomyślenia, bowiem na budynkach publicznych mogły być umieszczane tylko tarcze z godłem produkowane przez Mennicę Państwową.
Przepisy dotyczące umieszczania godła w pomieszczeniach wewnętrznych nie są jednoznaczne. Oczywiście godło powinno odpowiadać ustalonemu wzorowi, nie jest wiec dopuszczalne wieszanie na ścianach kilimów tkanych bez oglądania się na ustawową poprawność, czy popisów drzeworytnictwa - a takie przypadki kontrola odnotowała. Jednak większy kłopot jest ze zdefiniowaniem rodzajów pomieszczeń, w których godło powinno być umieszczane. W ustawie o godle mówi się o "pomieszczeniach urzędowych", tyle, że nigdzie pojęcie to nie jest zdefiniowane. Czy ma to być każdy pokój, w którym pracuje urzędnik? Jednym z efektów tej kontroli, w zamyśle jej projektodawców, ma być stworzenie zasad dobrej praktyki używania symboli państwowych. Zgodnie z nimi przyjęliśmy, że owym "pomieszczeniem urzędowym", w którym obowiązek nakazuje umieścić godło, są pomieszczenia kierownictwa urzędu oraz te, w których przyjmowani są interesanci.
Ustawa określa proporcje długości i szerokości flagi, a także stopień nasycenia barw - białej i czerwonej. Od razu trzeba stwierdzić, że "na oko" nie da się stwierdzić, czy tkaniny użyte do uszycia flagi maja odcień właściwy, czy też nie. Wyniki kontroli niedwuznacznie wskazują, że wywiesza się flagi o wszystkich odcieniach czerwieni - od niezwykle intensywnej i jaskrawej, aż do bladej i wypłowiałej. W opinii Izby, wyjściem z tej sytuacji byłoby umożliwienie zainteresowanym kupna flag z tkanin tylko na ten cel przeznaczonych, o kolorze, jego nasyceniu i odcieniu zgodnym z wzorem opisanym w ustawie. Należałoby się zatem zastanowić nad certyfikowaniem takiej produkcji.
Osobna kwestia - kiedy flagi wywieszać? Ustawa nie stawia tu ograniczeń, co oznacza, że nie ma dni nieodpowiednich. Nie precyzuje jednak, w jakie dni flagi należy bezwzględnie eksponować. Ustawa obowiązująca w Niemczech wymienia 17 takich okazji. Nasza ustawa mówi o obowiązku podnoszenia flagi w święta państwowe, ale gdyby trzymać się dosłownie jej litery, to flagi wywieszano by tylko na 1 maja, albowiem jest to, zgodnie z prawem, jedyne nasze święto państwowe. Natomiast 3 maja i 11 listopada to święta narodowe, których ustawa nie zalicza do godnych uczczenia podniesieniem flag. Tego legislacyjnego błędu nie rekompensuje zdrowy rozsądek i propagowane przez nas zasady dobrej praktyki używania symboli państwowych.
Nader często - wykazały wyniki kontroli - flagi państwowe traktowane są przez najpoważniejsze urzędy jako ozdoby. Tymczasem, o czym przypominają nieliczni znawcy protokołu, symbolika wymowy flag jest bardzo czytelna. Najbardziej honorowym miejscem, jest strona prawa, czyli ta, w którą orzeł ma zwróconą głowę - tam zawsze powinno się wystawiać flagę gospodarza, która ma pierwszeństwo przed flagami innych państw i organizacji międzynarodowych. Jeżeli są trzy maszty, to flaga polska powinna być podniesiona na środkowym. Wywieszenie flagi, oprócz uczczenia świąt, powinno coś oznaczać - że obraduje Sejm, że w gmachu obecny jest Prezydent RP, że premier przyjmuje zacnego gościa - ale w każdym przypadku flagi powinny być wystawione zgodnie z zasadą pierwszeństwa gospodarza, która wszak w niczym nie ujmuje stronie przyjmowanej. Pod tym względem - co wykazała kontrola - panuje u nas, wynikająca zapewne z powszechnej niewiedzy, dowolność. W dobrych zasadach, stanowiących załącznik do informacji o wynikach kontroli przypominamy podstawowe kanony.
Największa dowolność panuje w przypadku wykonywania hymnu. Co prawda Minister Kultury jest ustawowo zobowiązany do zatwierdzania tekstu muzycznego hymnu na układy orkiestrowe i chóralne, ale rzeczywistość z trudem poddaje się tej normie.
Spośród 13 jednostek administracji rządowej i samorządowej, skontrolowanych przez Najwyższa Izbę Kontroli, negatywną ocenę dotyczącą używania godła sformułowano wobec 8 jednostek, a używania flagi w odniesieniu do 11 z nich. Odnotowania wymaga jednocześnie właściwa reakcja kierowników kontrolowanych jednostek, polegająca na usunięciu większości stwierdzonych nieprawidłowości jeszcze w trakcie kontroli.
Godło było eksponowane we wszystkich pomieszczeniach urzędowych jedynie w 2 spośród 9 jednostek administracji rządowej, oraz w 11 spośród 22 jednostek samorządowych. W grupie urzędów centralnych godła brakowało najczęściej w pomieszczeniach Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Zarówno w MSWiA jak i MSZ ponad połowa egzemplarzy godła była nieprawidłowa - bez tarczy herbowej, a ich kolorystyka była niewłaściwa.
Na niektórych urzędach i ambasadach umieszczano wizerunki orła bez tarczy, o rażąco niewłaściwych barwach
Obowiązujące regulacje prawne nie określają zasad używania godła na pismach oficjalnych organów państwowych oraz witrynach internetowych urzędów, czego konsekwencją była niejednolita praktyka w tym zakresie.
W połowie wszystkich kontrolowanych jednostek używano flag o niewłaściwych proporcjach lub barwach nie odpowiadających ustawowemu wzorowi.
Najwyższa Izba Kontroli negatywnie oceniła zatem sposób używania symboli państwowych przez organy administracji, zwłaszcza jednostki administracji rządowej, które powinny wykazywać szczególną dbałość o poprawne używanie symboli państwowych i stanowić wzór dla pozostałych urzędów administracji publicznej.
Źródło/autorstwo: Najwyższa Izba Kontroli, fot. jak w artykule/r.n.
Źródło/autorstwo: Najwyższa Izba Kontroli, fot. jak w artykule/r.n.
ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW W SPRAWIE TABLIC URZĘDOWYCH
z dnia 7 grudnia 1955 r.
w sprawie tablic i pieczęci urzędowych.
Tekst pierwotny
Na podstawie art. 12 dekretu z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych (Dz. U. Nr 47, poz. 314) zarządza się, co następuje:
Rozdział 1.
Tablice urzędowe.
§. 1. [Sposób umieszczania tablic urzędowych]
Na budynku siedziby jednostki organizacyjnej uprawnionej do używania wizerunku orła umieszcza się tablicę z godłem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz tablicę z napisem - zależnie od warunków miejscowych - nad wejściem do budynku lub z boku od tego wejścia w ten sposób, by tablica z godłem znajdowała się bezpośrednio nad tablicą z napisem.
§ 2.
Jeżeli szczególne warunki miejscowe nie pozwalają na łączne umieszczenie obu tablic w sposób określony w § 1, umieszcza się tablicę z godłem nad wejściem do budynku, tablicę zaś z napisem z boku od wejścia.
§ 3.
Jeżeli przy wejściu do budynku mają być umieszczone tablice urzędowe kilku jednostek organizacyjnych, umieszcza się tylko jedną tablicę z godłem i po jednej tablicy z wypisaną nazwą każdej z tych jednostek.
§ 4.
Wymiary tablic z godłem wynoszą:
1) dla organów naczelnych, Sądu Najwyższego, Generalnej Prokuratury Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i urzędów centralnych - 60 cm na 48 cm,
2) dla wszystkich innych jednostek organizacyjnych - 50 cm na 40 cm.
§ 5.
Wymiary tablic z napisem zależą od wysokości liter i długości napisu. Stosunek szerokości tablicy z napisem do jej długości wynosi 1 : 3.
§ 6.
Wysokość liter napisu wynosi dla wszystkich jednostek organizacyjnych 5 cm.
§ 7.
Ze względu na długość nazwy można w napisie użyć nazwy skróconej lub liter mniejszych dla części napisu mającej mniejsze znaczenie.
§ 8.
Wielkość liter napisu oraz barwy, kształt, wymiary i wzajemny układ tablicy urzędów i instytucji państwowych za granicą mogą być odmienne od określonych w niniejszym rozporządzeniu.
§ 9.
Umieszczenie wizerunku orła i napisu może być przystosowane do szczególnych właściwości architektonicznych budynku.
§ 10.
Właściwy organ naczelny może zarządzić używanie przez podległe organy wykonawcze i pomocnicze zakłady, placówki oraz przedsiębiorstwa zamiast wizerunku orła innej oznaki.
Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.
Prezes Rady Ministrów: J. Cyrankiewicz
ZASADY DOBREJ PRAKTYKI UŻYWANIA SYMBOLI PAŃSTWOWYCH PRZEZ ADMINISTRACJĘ PUBLICZNĄ I OBYWATELI
Podstawowe zasady
Znaki państwowe mają pierwszeństwo przed każdym innym znakiem, np. znakami samorządowymi, organizacji, instytucji itp. Miejscem pierwszym (uprzywilejowanym) jest zawsze prawa strona osoby stojącej tyłem do budynku lub na prawo od godła, patrząc od strony godła (tj. kierunek, w którym patrzy orzeł). W heraldyce przyjmuje się odwrotny kierunek patrzenia, t. j., nie z punktu widzenia obserwatora, ale z punktu widzenia godła lub flagi.
Znaki państwowe gospodarza mają pierwszeństwo przed równorzędnymi im w hierarchii znakami państwa, w imieniu którego odbywa się wizyta władz państwowych. Tradycyjnie godło i flaga pełnią rolę szczególnych znaków informacyjnych – należy je umieszczać w takich miejscach i w takiej liczbie, aby tę rolę spełniały, przy zwielokrotnieniu stają się dekoracją.